Pablo Neruda
Born Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto in the town of Parral in southern Chile on July 12, 1904, Pablo Neruda led a life charged with poetic and political activity. In 1923 he sold all of his possessions to finance the publication of his first book, Crepusculario (“Twilight”). He published the volume under the pseudonym “Pablo Neruda” to avoid conflict with his family, who disapproved of his occupation. The following year, he found a publisher for Veinte poemas de amor y una cancion desesperada (“Twenty Love Poems and a Song of Despair”). The book made a celebrity of Neruda, who gave up his studies at the age of twenty to devote himself to his craft.
In 1927, Neruda began his long career as a diplomat in the Latin American tradition of honoring poets with diplomatic assignments. After serving as honorary consul in Burma, Neruda was named Chilean consul in Buenos Aires, Argentina, in 1933. While there, he began a friendship with the visiting Spanish poet Federico García Lorca. After transferring to Madrid later that year, Neruda also met Spanish writer Manuel Altolaguirre. Together the two men founded a literary review called Caballo verde para la poesîa in 1935. The outbreak of the Spanish Civil War in 1936 interrupted Neruda’s poetic and political development. He chronicled the horrendous years which included the execution of García Lorca in Espana en el corazon (1937), published from the war front. Neruda’s outspoken sympathy for the loyalist cause during the Spanish Civil War led to his recall from Madrid in 1937. He then moved to Paris and helped settle Spanish republican refugees in Chile.
Neruda returned to Chile in 1938 where he renewed his political activity and wrote prolifically. Named Chilean Consul to Mexico in 1939, Neruda left Chile again for four years. Upon returning to Chile in 1943, he was elected to the Senate and joined the Communist Party. When the Chilean government moved to the right, they declared communism illegal and expelled Neruda from the Senate. He went into hiding. During those years he wrote and published Canto general (1950).
In 1952 the government withdrew the order to arrest leftist writers and political figures, and Neruda returned to Chile and married Matilde Urrutia, his third wife (his first two marriages, to Maria Antonieta Haagenar Vogelzang and Delia del Carril, both ended in divorce). For the next twenty-one years, he continued a career that integrated private and public concerns and became known as the people’s poet. During this time, Neruda received numerous prestigious awards, including the International Peace Prize in 1950, the Lenin Peace Prize and the Stalin Peace Prize in 1953, and the Nobel Prize for Literature in 1971.
Diagnosed with cancer while serving a two-year term as ambassador to France, Neruda resigned his position, ending his diplomatic career. On September 23, 1973, just twelve days after the defeat of Chile’s democratic regime, the man widely regarded as the greatest Latin American poet since Darío died in Santiago, Chile.
THE HEIGHTS OF MACCHU PICCHU — A CRITIQUE
Around the middle of his poetic life Neruda published the book “The Heights of Macchou Picchou” after he travelled to the site in the fall of 1943. The book was written two years later and consists of a realization and response to his personal experience. His translator, Nathaniel Tarn, quite eloquently writes about Neruda’s trip to the site: “When Neruda does reach Macchou Picchou, its heights turn out to be the place from which all else makes sense, including the poet’s continent and by extension the life of the poet past and present.”
The book consists of only twelve poems and the name of the site appears in the sixth poem while the first five refer to the poet’s life in search for meaning and scope, in search for a focus. From the 6th poem on Neruda tries to grasp the meaning of his emotional response to what he saw and felt when he visited this beautiful city in the sky.
Everything Neruda has written up to this point starts making sense and the first five poems are almost a survey of the different moods, settings, environments, which are weaved into the complex fabric of this short book.
When Neruda stands on top of the world in Macchou Picchou the natural and human elements became of most importance to him as he sees down below the masses going about their everyday affairs ignorant of the greatness that exists up there. Neruda comes to bring all this greatness to the level of the populace down below the heights of Macchu Picchu sometimes with simple words and at other times with the symbolism he uses to clarify and underscore that everything is meaningful and important in this world including his own pilgrimage there.
The elements of earth, sky, air, the fecund cycle of the four seasons and the natural renewal, the sexual love, the irresistible Death the humiliating daily affairs of the people, the humdrum life, as he calls it are the subjects of the first five poems of the book; the battle of the transience of human life against the undefeated time (Chronos) are images profoundly disturbing to him. He searches for an answer a way out of this transient existence which he finally discovers it in Macchou Picchou.
From air to air, like an empty net,
dredging through streets and ambient atmosphere, I came
lavish, at autumn’s coronation, with the leaves’
proffer of currency and — between spring and wheat ears —
that which a boundless love, caught in a gauntlet fall,
grants us like a long-fingered moon.
The first poem starts with the image of the empty net dredging through streets but getting nothing important while the pneuma oversees the chaos: logos over the void and the poet calls upon the unwritten word to the rescue. In the second poem we deal with the contrast between the natural renewal and man who grinds things down to the level of his impoverished self: everything in nature defines its purpose by its deed albeit man who crumples the petal of light
Flower to flower delivers us its seed
and rock maintains its blossom broadcast
in a bruised garment of diamond and sand
yet man crumples the petal of the light he skins
from the predetermined sources of the sea
and drills the pulsing metal in his hands.
In the third poem we read
Being like maize grains fell
in the inexhaustible store of lost deeds, shoddy
occurrences, from nine to five, to six,
and not one death but many came to each
each day a little death: dust, maggot, lamp…
Images and works that go around the modern way of life, man walking as if in a maze accomplishing nothing of value: the indifferent reality of everyday chores consuming his soul and leaving nothing of value behind while the fourth poem turns its direction into the poet and his love for the people but he realizes he can’t help them as long as they still work for their “daily death”; even the poet is unable to help man unless he finds a purpose in heights and vast structures of wind and snowdrift
Irresistible death invited me many times:
it was like salt oculted in the waves
and what its invisible fragrance suggested
was fragments of wrecks and heights
or vast structures of wind and snowdrift
The fifth poem defines this kind of death with surrealistic images leaving a final vision of modern life with nothing in its wounds “save wind in gusts” to chill one’s “cold interstices of soul” and this is the lowest level of the sequence.
It was not you, grave death, raptor of iron plumage
that the drab tenant of such lodgings carried
mixed with its gobbled rations under hollow skin —
rather: a trodden tendril of old rope,
the atom of courage that gave way
or some harsh dew never distilled to sweat.
From the beginning of the 6th poem the book begins to rise as Neruda climbs upward in space toward the Macchou Picchou where he declares: Here “two lineages that had run parallel” meet and fuse. The line behind small men and petty deaths and the line of permanence behind the recurring fertility of nature have been produced into the past, as it were, until they paradoxically met at one still point which “was the habitation … is the site” resembling the “still point of the turning world” where “past and future are gathered” Macchou Picchou is that point.
Then up the ladder of the earth I climbed
through the barbed jungle’s thickets
until I reached you Macchu Picchu
What is most intriguing is that Neruda, after he visits the site, he sees the world from the perspective of the collective. The numerous people who worked to build this city on top of the mountain, he sees them in their huge number, most likely slave labor, most world famous sites were built by slave labor, and he assimilates with them and he tries to represent them, to help them, short of speak, he tries to find a justification for their struggle … and the answer to this is Neruda’s effort to pass them into immortality by writing and telling the world about them and by presenting their great achievement to the world looked through the poet’s lens.
Tall city of stepped stone,
home at long last of whatever earth
had never hidden in her sleeping clothes
From the sixth poem and on the site and the people who fought to have it built is Neruda’s focus. In them he sees the multitude of Chilean people and in general the multitudes of South American people taken advantage by the multinationals with the influence of their power based on the material world and he tries to stand by these citadel builders with the only tools he has at his disposal: his pen and his marvelous creative power: His Poetry.
In you two lineages that had run parallel
met where the cradle both of man and light
rocked in a wind of thorns.
Mother of stone and sperm of condors.
However Neruda’s journey doesn’t end at this point. The journey backward in time and upward in space was an exploration in which the poet learned-more by means of feeling than by means of thought-to see new facets of the truth, both about himself and about the nature of human life. There isn’t only death in this city. “There is life in the stone after so many lives” and this discovery goes onto to the next two poems.
You dead of a common abyss, shades of one ravine —
the deepest — as if to match
the compass of your magnitude,
this is how it came, the true, the most consuming death:
from perforated rocks,
from crimson cornices,
and cataracting aqueducts
you plummeted like an autumn
into a single death.
He says in the seventh poem which is the hymn to what remains when everything else vanishes through time, what endures time opposite what withers. A hymn that extols these men who constructed this citadel working under the harshest conditions only to defeat Hades with their extraordinary accomplishment of the everlasting rose, the chalice raised by their hands
Poem VIII is but an invocation of surging nature and the pre-Colombian man fused into the warm instinctive love which is summoned from the past in order to transfuse the present and embrace the future: Images of time before the Europeans civilizers and he calls American love
to kiss these stones with him
Come up with me, American love.
Kiss these secret stones with me.
The torrential silver of the Urubamba
makes the pollen fly to its golden cup
The hollow of the bindweed’s maze
the petrified plant, the inflexible garland,
soar above the silence of these mountain coffers.
in poem IX he writes
Interstellar eagle, vine-in-a-mist.
Forsaken bastion, blind scimitar.
Orion belt, ceremonial bread.
Torrential stairway, immeasurable eyelid.
Triangular tunic, pollen of stone.
Granite lamp, bread of stone.
Mineral snake, rose of stone
which is a solemn and incantatory chant made up of units based on interlocking metaphors with the phrase ‘de piedra’ meaning ‘the stone’ recurring as if in a litany: what else can it be when stones are put atop stones to create this chalice in space and time; a chalice leading to the final lines and back to the multitude who built the citadel and the one-way thrust of man-slaying time. and in the tenth poem Neruda questions where man was when this great citadel was built. Was he a free man or was he a slave? Most likely they were all slaves, and Neruda wonders…if built by slaves in what condition did they live? His endless concern with human condition is adamant in this poem.
Stone within stone, and man, where was he?
Air within air, and man, where was he?
Time within time, and man, where was he?
were you also the shattered fragment
of indecision, of hollow eagle
which, through the streets of today, in the old tracks,
through the leaves of accumulated autumns
goes pounding at the soul into the tomb?
Poem XI deals with the ‘old and unremembered human heart’ until it strikes the ‘hypotenuce of hair-shirt and salt blood’ implied by each right angle of the ruins. Here he names all the workers ‘his brothers’ he assimilates with them, he becomes them, this is his way of fusing himself into their struggles to build the famous citadel. Neruda builds this citadel along with his compatriots, his comrades, he becomes their sweat and blood. He becomes THEM.
Through a confusion of splendor
through a night made of stone let me plunge my hand
and move to beat in me a bird held for a thousand years,
the old and unremembered human heart!
Today let me forget this happiness, wider than all the sea
because man is wider than all the sea and her necklace of islands
and we must fall into him as down a well to clamber back with
branches of secret water, recondite truths.
In poem XII Neruda finally reaches what matters to him: he compares and sees the similarities between the lives of these people and his own life, he feels that he identities with these men; he knows them as his own people; he wants to become them by telling their story to the world. He’s of the same blood; he’s a man in their likeness; he’s a human being like them and nothing more.
Arise to birth with me, my brother.
Give me your hand out of the depths
sown by your sorrows.
You will not return from these stone fastnesses.
You will not emerge from subterranean time.
Your rasping voice will not come back
nor your pierced eyes rise from their sockets.
And he includes them in his poems, in his voice, in his creative work, I come to speak for your dead mouths and he concludes with
Come quickly to my veins and to my mouth.
Speak through my speech, and through my blood.
ΠΑΜΠΛΟ ΝΕΡΟΥΔΑ
Ο Πάμπλο Νερούδα, φιλολογικό ψευδώνυμο του Νεφταλί Ρικάρδο Ρέγιες Μπασοάλτο (12 Ιουλίου 1904-23 Σεπτεμβρίου 1973) ήταν Χιλιανός συγγραφέας και ποιητής. Θεωρείται ο σημαντικότερος ποιητής του 20ού αιώνα στη Λατινική Αμερική[1]. Του απονεμήθηκε το 1971 το Νόμπελ Λογοτεχνίας, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας. Εξέδωσε ποιητικές συλλογές ποικίλου ύφους, όπως ερωτικά ποιήματα, έργα που διέπονται από τις αρχές του σουρεαλισμού, ακόμα και κάποια που θα μπορούσαν να θεωρηθούν πολιτικό μανιφέστο. Τον Απρίλιο του 2013, ακριβώς 40 χρόνια μετά το θάνατό του, άρχισε η εκταφή του πτώματός του, με σκοπό να διακριβωθεί αν ο Νερούδα είχε πέσει θύμα δολοφονικής επίθεσης (δηλητηρίαση) από πράκτορες του δικτατορικού καθεστώτος.
Γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου του 1904, στην πόλη Παράλ της Χιλής. Η μητέρα του πέθανε από φυματίωση ένα μήνα μετά τη γέννησή του κι έτσι ο πατέρας του, Χοσέ, σιδηροδρομικός υπάλληλος, μετακόμισε στην πόλη Τεμούκο, όπου ξαναπαντρεύτηκε.
Ξεκίνησε να γράφει ποίηση σε ηλικία 10 ετών, αλλά ο πατέρας του τον αποθάρρυνε κι έτσι άρχισε να υπογράφει τα έργα του το 1946 με το ψευδώνυμο Πάμπλο Νερούντα, υιοθετώντας το επώνυμο του γνωστού Τσέχου συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα. Το μικρό του όνομα εικάζεται ότι το πήρε από το Γάλλο ποιητή Πωλ Βερλαίν.
Το 1921 μετακόμισε στην πρωτεύουσα, Σαντιάγο, για να σπουδάσει Γαλλική Φιλολογία. Κατά το διάστημα των σπουδών του, εξέδωσε δυο ποιητικές συλλογές: Crepusculario (1923) και Veinte poemas de amor y una cancion desesperada (Είκοσι ερωτικά ποιήματα και ένα απελπισμένο άσμα, 1924), συλλογή για την οποία έγινε περισσότερο γνωστός. Διαπιστώνοντας ότι τα έσοδά του από τα εκδιδόμενα έργα του δεν του αρκούσαν, αποφάσισε να μπει στο Διπλωματικό Σώμα, κάνοντας έτσι πολυάριθμα ταξίδια ανά τον κόσμο από το 1927 ως το 1935, ως πρόξενος στη Βιρμανία, στην Κεϋλάνη, στην Ιάβα, στη Σιγκαπούρη, στο Μπουένος Άιρες, στη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη.
Στην Ιάβα γνώρισε και παντρεύτηκε την Ολλανδέζα Μαρύκα Αντονιέτα Χάγκενααρ Βόγκελζανγκ, με την οποία χώρισε μετά από έξι χρόνια, κατά τη θητεία του στην Ισπανία. Εκεί, ερωτική του σύντροφος και μετέπειτα δεύτερη σύζυγός του υπήρξε επί δεκαέξι χρόνια η Αργεντίνα Δέλια ντελ Καρρίλ, είκοσι χρόνια μεγαλύτερή του.
Η εμπειρία του από τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης των ανθρώπων στην Ασία, τα καταπιεστικά καθεστώτα και η φιλία του με το Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα τον οδήγησαν ακόμη πιο κοντά στον κομμουνισμό. Τα έργα του άρχισαν να γίνονται πιο πολιτικοποιημένα, με αποκορύφωμα το Κάντο Χενεράλ, το οποίο έχει μελοποιηθεί από το συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη. Όταν ο Πρόεδρος Γκονσάλες Βιδέλα απαγόρευσε τον κομουνισμό στη Χιλή, βγήκε ένταλμα σύλληψης εις βάρος του. Για τέσσερις μήνες κρυβόταν στο υπόγειο κατοικίας στην πόλη Βαλπαραΐσο, αλλά κατάφερε να διαφύγει στην Αργεντινή και από εκεί στην Ευρώπη, όπου έζησε εξόριστος από το 1948 ως το 1952. Ανάμεσα στα μέρη που έζησε ήταν και το νησί Κάπρι της νότιας Ιταλίας, γεγονός από το οποίο είναι εμπνευσμένη η ταινία «Ο ταχυδρόμος»[3].
Κατά την εξορία του, γνώρισε και ανέπτυξε ερωτική σχέση με τη Χιλιανή τραγουδίστρια Ματίλντε Ουρρούτια, η οποία αποτέλεσε τη “μούσα” του για τα έργα του. Μετά το τέλος της δικτατορίας επέστρεψε στη Χιλή, αφού είχε γίνει πλέον διάσημος παγκοσμίως από τα ποιήματά του. Μετά το δεύτερο διαζύγιό του, παντρεύτηκε τελικά με την Ουρρούτια το 1966.
Το 1971, του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το οποίο παρέλαβε όντας άρρωστος από καρκίνο. Βοήθησε το Σαλβαδόρ Αγιέντε στην προεκλογική του εκστρατεία, αλλά πέθανε στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, λίγο μετά τη δολοφονία του Αγιέντε από τους πραξικοπηματίες του Πινοσέτ. Ο Πινοσέτ απαγόρευσε να γίνει δημόσιο γεγονός η κηδεία του Νερούντα, ωστόσο το πλήθος αψήφησε τη φρουρά και κατέκλυσε τους δρόμους, μετατρέποντας την κηδεία στην πρώτη δημόσια διαμαρτυρία ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία της Χιλής. Το στρατιωτικό καθεστώς μέχρι το 1990 είχε απαγορεύσει τα έργα του ποιητή.
“ΤΑ ΥΨΗ ΤΟΥ ΜΑΤΣΟΥ ΠΙΤΣΟΥ” — ΑΝΑΛΥΣΗ
Γύρω στη μέση της ποιητικής του δημιουργίας ο Πάμπλο Νερούδα έκδοσε τη συλλογή “Tα Ύψη του Μάτσου Πίτσου” χώρος που είχε επισκευθεί δύο χρόνια πριν το φθινόπωρο του 1943. Το μικρό αυτό βιβλίο αποτελείται από μόνο δώδεκα ποιήματα και είναι η αντίδρασή του για την εμπειρία που βίωσε στην κορφή του παλατιού των Ίνκας. Όταν ο Νερούδα έφτασε στο Μάτσου Πίτσου, διαπίστωσε ότι χώρος πήρε τη μορφή από την οποία όλα τα υπόλοιπα στη ζωή του απόκτησαν νόημα συμπεριλαμβανομένης όλης της ηπείρου απ’ όπου κατάγεται ο ποιητής και κατ’ επέκταση η ζωή του που πέρασε αυτή που ζεί τώρα αλλά και η μελλοντική.
Το όνομα του χώρου παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο έκτο ποίημα. Τα πέντα πρώτα αναφέρονται στη ζωή του ποιητή όταν έψαχνε για κάποιο νόημα στη ζωή του και κάτι στο οποίο να εστιαστεί. Απ’ το έκτο ποίημα και μετά ο Νερούδα προσπαθεί να πιάσει το νόημα της συναισθηματικής του αντίδρασης στο τί αντίκρυσε και στο τί ένιωσε όταν επισκεύτηκε την ουράνια πόλη.
Ό,τι έχει γράψει ως τώρα ξαφνικά παίρνει νόημα και όσα παλαιώτερα του φαίνονταν αταίριαστα τώρα, μετά την επίσκεψή του στο Μάτσου Πίτσου, όλα αποκτούν σημασία και έχουν κάποια αδιάσπαστη σχέση με όλη του τη ζωή έως τώρα ακόμα και με τα μέλλοντά του χρόνια. Τα πρώτα πέντε ποιήματα αποτελούν μια γενική επισκόπηση της διάθεσης του ποιητή, του περιβάλοντος μέσα στο οποίο ζει, την ένταξή τους στο χώρο με εικόνες που υφαίνονται σ’ ένα περίπλοκο υφάδι του μικρού αυτού σε έκταση βιβλίου.
Κι ο λόγος είναι γιατί όταν στέκεται πάνω στην κορφή του κόσμου στο Μάτσου Πίτσου όχι μόνο τα στοιχεία της φύσης αλλά και ο άνθρωπος αποκτούν μια υπέρτατη σπουδαιότητα καθώς ατενίζει προς τα κάτω τις μάζες να πηγαινοέρχονται για τα καθημερινά τους κι αγνοούν τη μεγαλοσύνη που υπάρχει εκεί πάνω. Ο Νερούδα αποφασίζει να κάνει αυτή τη μεγαλοσύνη γνωστή στους ανθρώπους απανταχού της γης μερικές φορές με απλές λέξεις και άλλες πάλι φορές με τα σύμβολα που χρησιμοποιεί να διαλευκάνει και να υπογραμμίσει ότι το κάθε τί έχει τη σημασία του και το νόημά του στον κόσμο συμπεριλαμβανομένου και του ταξιδιού του εκεί στο Μάτσου Πίτσου.
Τα στοιχεία γη, ουρανός, αγέρας, οι παραγωγικοί κύκλοι των τεσσάρων εποχών του χρόνου
και η φυσική αναγέννηση, ο ερωτισμός, ο αναπόφευκτος θάνατος, η ρουτίνα του ανθρώπου κι ο εξευτελισμός του, η μονοτονία της καθημερνότητας, όπως την ονομάζει είναι υποκείμενα των πέντε πρώτων ποιημάτων του βιβλίου αυτού. Η μάχη εναντίον της πεπερασμένης ζωής του ανθρώπου σε αντίθεση με τον αέναο, ανίκητο θάνατο είναι εικόνες που τον ταράζουν σε υψηλό βαθμό. Γι’ αυτό αναζητεί κάποια απάντηση για ένα δρόμο έξω απ’ αυτή την πρόσκαιρη ζωή κι αυτό το δρόμο ξάφνου ανακαλύπτει στο Μάτσου Πίτσου.
Tο πρώτο ποίημα ξεκινά με την εικόνα ενός άδειου δυχτιού που ο ποιητής σέρνει μέσα στους δρόμους αλλά δεν πιάνει τίποτα αξιόλογο καθώς το πνεύμα επισκοπεί το χάος: εν αρχεί ο λόγος πάνω απ’ το κενό κι ο ποιητής επικαλείται τον άγραφτο λόγο να έρθει σαν σωτήρας.
Από αγέρα στον αγέρα σαν άδειο δίχτυ
παρασυρόμενο σε δρόμους και στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ήρθα
αφειδής στην κορφή του φθινοπώρου, με των φύλλων
το προσφερμένο νόμισμα και — ανάμεσα σε άνοιξη και καλοκαίρι —
αυτό που ασυνόρευτη η αγάπη γράπωσε πρόκληση σε μονομαχία
μας χαρίζεται σαν μακρυδάχτυλο φεγγάρι
Το δεύτερο ποίημα διαβάζουμε…
Το κάθε άνθος μας χαρίζει το σπόρο του
κι η πέτρα διαφημίζει το μπουμπούκι της
σαν λερωμένο φόρεμα διαμαντιού και άμμου
κι ο άνθρωπος στραπατσάρει το άνθος του φωτός
το ξεχωρίζει απ’ την μοιραία πηγή της θάλασσας
και τρυπά το παλμώδες μέταλλο στα χέρια του
Αναφορά στην αντίθεση ανάμεσα στην αναγέννηση της φύσης και στον άνθρωπο που αλέθει το κάθε τί και το φέρνει στο δικό του εξαθλιωμένο επίπεδο: τα πάντα στη φύση έχουν ένα ολοκάθαρο σκοπό-προορισμό εκτός απ’ τον άνθρωπο πού στραπατσάρει το άνθος του φωτός ενώ το τρίτο ποίημα ασχολείται με το σύγχρονο τρόπο ζωής που ο άνθρωπος βαδίζει σαν σε κύκλο, σαν σε λαβύρινθο και φέρει σε πέρας τίποτα το αξιόλογο: Η αδιάφορη πραγματικότητα του καθημερνού εκεί που σπαταλά την ψυχή του δίχως ν’ αφήνει πίσω του τίποτα χρήσιμο.
Σαν να `ναι σε λαβύρινθο το στάρι πέφτει
στο ατελεύτητο δοχείο άδοξων κατορθωμάτων, σκάρτες
εμπειρίες απ’ τις εννιά στις πέντε, στις έξι
και να πεθαίνουν όχι μόνο μια φορά αλλά πολλές
κάθε μέρα κι ένας μικρός θάνατος: σκόνη, λάμπα, κρεστόμυγες…
Το τέταρτο ποίημα στρέφει την προσοχή του προς τον ποιητή και στην αγάπη του για τους ανθρώπους αλλά καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να τους βοηθήσει όσο αυτοί συνεχίζουν να ζουν τον καθημερνό τους θάνατο που κι ο ποιητής ακόμα είναι ανίσχυρος να τον βοηθήσει σε γενικές γραμμές εκτός κι αν βρει το σκοπό του στα ύψη και στα ατέλειωτα δημιουργήματα του αγέρα και της χιονοστιβάδας.
Πολλές φορές με προκάλεσε ο ακατανίκητος θάνατος
σαν το αλάτι που αποκρύφεται στα κύματα
και το τί υποσχέθηκε η αόρατή του ευωδία
ήταν κομματάκια ύψους και ναυαγίων
μεγαλοπρεπείς κατασκευές και χιονοστιβάδες
Στο ακόλουθο ποίημα παρατηρούμε τον ποιητή να καθορίζει το είδος του θανάτου με σουρρεαλιστικές εικόνες που δεν αφήνουν τίποτα σαν τελικό όραμα της σύγχρονης ζωής παρά τις πληγές από ριπές αγέρα που παγώνουν τα κρύα διάκενα της ψυχής του καθενός κι αυτό είναι το χαμηλώτερο σημείο του βιβλίου
Δεν ήσουν εσύ, κατηφή θάνατε, αρπακτικό πουλί με σιδερένια φτερά
που σαν μοναδικός νοικάρης τέτοιου οίκου μετέφερες
ανακατεμένες με το κλώσιμό σου μερίδες υπό το κενό σου δέρμα —
μάλλον: βηματιστό ακροβλαστάρι παλιού σχοινιού
άτομο θάρρους που υποχώρησε
ή κάποιο βασανιστική δροσιά που ποτέ δεν γίνηκε ιδρώτας
Απ’ την αρχή του έκτου ποιήματος το όλο βιβλίο αρχίζει να ανυψώνεται καθώς ο Νερούδα ανέρχεται προς το ναό απ’ όπου κι ανακοινώνει: δύο γεννιές που έχουν ταξιδέψει σε παράλληλα μονοπάτια συναντώνται κι αφομοιώνονται. Το ένα μονοπάτι των μικρών ανθρώπων με τους ασήμαντους θανάτους των και το μονοπάτι του αιώνειου που υποθάλπτεται απ’ την αναγέννηση της φύσης και που ήταν χωρισμένα στο παρελθόν ώσπου να συναντηθούν σ’ αυτό το σημείο που ήταν η κατοικία…κι είναι ο ιερός χώρος που ομοιάζει με το ακίνητο σημείο ενός κόσμου που αέναα γυρίζει κι όπου το παρελθόν και το μέλλον συγκεντρώνονται κι ο τόπος αυτός είναι το Μάτσου Πίτσου
Τότε ανέβηκα τη σκάλα του κόσμου
μέσα από αγκαθωτές συστάδες του δάσους
ώσπου σ’ έφτασα Μάτσου Πίτσου
Εκείνο που έχει μεγάλη σημασία είναι ότι ο Νερούδα μετά την επισκεψή του στο Μάτσου Πίτσου βλέπει τον κόσμο μέσα απ’ το πρίσμα του συλλογικού. Τους αναρίθμητους ανθρώπους που δούλεψαν εκεί για να χτίσουν την πόλη στην κορφή του βουνού παρατηρεί, κατά πάσα πιθανότητα σκλάβοι, τα πιο πολλά φημισμένα αρχαία χτίσματα χτίστηκαν απο σκλάβους, κι ο Νερούδα ταυτίζεται μαζί τους, προσπαθεί να τους αντιπροσωπεύσει, να τους βοηθήσει, να δικαιώσει τον αγώνα για το επίτευγμά τους κι αναρωτιέται πώς; Η απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση είναι η προσπάθειά του να τους χαρίσει αιωνιότητα μέσω των στίχων του που θα διαβάσει όλος ο κόσμος.
Πανήψηλη πόλη από σκαλωτές πέτρες
τελικό χαγιάτι σε ό,τι η γη
ποτέ δεν έκρυψε στις πυζάμες της
Απ’ το έκτο ποίημα ο Νερούδα εστιάζεται στο χώρο και στους ανθρώπους που πάλεψαν να το χτίσουν. Διακρίνει σ’ αυτούς τις χιλιάδες Χιλιανούς συμπατριώτες του και γενικώτερα τα εκατομμύρια των κατοίκων της Νοτίου Αμερικής που τους εκμεταλλεύτηκαν οι πολυεθνικές με την επιρροή τους βασισμένη στον υλικό πλούτο και προσπαθεί να σταθεί αντιμέτωπος όλων αυτών και υπερασπιστής των αναρίθμητων χτιστών της ακρόπολης αυτής με το μόνο όπλο που κατέχει: την πένα του και το υπέροχο δημιουργικό του πνεύμα. Την ΠΟΙΗΣΗ του.
Μέσα σου ταξιδεύουν παράλληλα δύο γεννιές
που συναντώνται εκεί που η φάτνη ανθρώπου και φωτός
νανουρίστηκε απ’ τον αγκαθώδη αγέρα.
Μάνα της πέτρας και σπέρμα του κόνδορα
Αλλά το ταξίδι του Νερούδα δεν τελειώνει σ’ αυτό το σημείο. Το ταξίδι του σε περασμένο χρόνο αλλά και ψηλά στο χώρο της ακρόπολης αυτής ήταν μια ανακάλυψη από την οποία ο ποιητής διδάχτηκε περισσότερο απ’ ό,τι ένιωσε παρά απ’ τις διαφορετικές σκέψεις και απόψεις που αποκόμισε περί της αλήθειας για τον εαυτό του και για τη φύση της ανθρώπινης ζωής.
Το έβδομο ποίημα καθιστά έναν ύμνο για το τί απομένει όταν τα πάντα εξαφανίζονται, τι αντέχει το πέρασμα του χρόνου και παραμένει έναντι σε όλα όσα μαραίνονται και λυώνουν. Ύμνος που ευαγγελίζει τους ανθρώπους που έχτισαν την ακρόπολη αυτή και πάλεψαν κάτω από τις πιο δυσμενείς συνθήκες μόνο και μόνο για να νικήσουν το Χάρο με το εξαίσιό τους οικοδόμημα σαν αιώνειο ρόδο, δισκοπότηρο που ύψωσαν με τα χέρια τους.
Νεκροί μιας κοινής αβύσσου, σκιές μιας λαγκαδιάς —
η πιο βαθειά — σαν να ταίριαζε
με την πυξίδα της μεγαλειότητάς σας
έτσι δημιουργήθηκε, η αλήθεια, ο πιο αχόρταγος θάνατος:
από διάτρητες πέτρες
από βαθυκόκκινα ακρογείσια
και καταρακτώδεις υδρορροές
κατρακυλήσατε σαν φθινόπωρο
σ’ ένα ομαδικό θάνατο
Περνώντας στο όγδοο ποίημα συναντούμε μια λυρική επίκληση προς την αέναα αναγγενόμενη φύση και τον κάτοικο της γης αυτής πριν τον ερχομό του Κολόμβου εποχή που ο άνθρωπος ήταν ένα με τη φύση αυτή και που αγκάλιαζε το παρελθόν του για να προσδιορίσει το τώρα και να προβλέψει το μέλλον του βασισμένος στην παράδοσή του: Εικόνες προτού ο Ευρωπαίος προσηλυτιστής ήρθε. Εδώ ο ποιητής επικαλείται επίσης αυτό που ονομάζει αγάπη της Αμερικής να ερθεί και να φιλήσει αυτές τις πέτρες
Έλα, ανέβα μαζί μου, αγάπη της Αμερικής
Φίλησε μαζί μου αυτές τις μυστηριακές πέτρες
το καταρακτώδες ασήμι του Ουρουμπάμπα
που κάνει τη γύρη να πετά προς το χρυσό της κύπελλο
Το ποίημα που ακολουθεί είναι ένα άσμα εξορκισμού που συντελείται με διαπλεκτικούς στίχους μεταφορικούς όπου η φράση η πέτρα επαναλαμβάνεται σαν σε λιτανεία: τί άλλο μπορούν να δημιουργήσουν οι πέτρες πάνω σε άλλες πέτρες παρά αυτό το δισκοπότηρο σε χώρο και χρόνο; Ένα δισκοπότηρο που οδηγεί στους τελευταίες στίχους και πίσω στο πλήθος που έχτισαν την ακρόπολη αυτή και στο μονόδρομο του ανθρώπου που εξουδετερώνει το θάνατο.
Διαστρικέ αετέ, κλήμα μέσα στην ομίχλη.
Εγκαταλελειμένε προμαχώνα, αόμματο γιαταγάνι.
Ζώνη του Ωρίωνα, τελετουργικό ψωμί.
Καταρρακτώδης κλίμακα, ανυπολόγιστη βλεφαρίδα.
Φτάνοντας στο δέκατο συναντούμε τον ποιητή που ρωτά σε τί κατάσταση ζούσε ο άνθρωπος που το έχτισε: να `ταν ελεύθερος ή μήπως ήταν σκλάβος; Πολύ πιθανόν, σκέφτεται ο Νερούδα να ήταν σκλάβοι αλλά αν ήταν σκλάβοι κάτω από ποιές συνθήκες ζούσαν; Η ανησυχία του για την κατάσταση της εποχής εκείνης είναι ολοφάνερη στο ποίημα αυτό.
Πέτρα μέσα στην πέτρα κι ο άνθρωπος πώς ζούσε;
Αγέρας μέσα σε αγέρα κι ο άνθρωπος πώς ζούσε;
Χρόνος μέσα στο χρόνο κι ο άνθρωπος πώς ζούσε;
ήταν άραγε κι εκείνος το θρυματισμένο κομματάκι
της αναποφασιστηκότητας, του άυλου αετού
που μέσα σε δρόμους τωρινούς και σε παλιά αχνάρια
μέσα στα φύλλα αθροισμένων φθινοπώρων
συνεχίζει να κοπανά την ψυχή μέσα στον τάφο;
Η παλιά και ξεχασμένη καρδιά του ανθρώπου είναι το αντικείμενο του ενδεκάτου ποιήματος ώσπου να συναντήσει την υποτείνουσα του μάλλινου πουκαμίσου και του αλατιού απ’ το αίμα που υπονοείται σε κάθε στροφή της ακρόπολης του Μάτσου Πίτσου. Εδώ ονομάζει τους εργάτες αδέρφια του και ταυτίζεται μαζί τους, γίνεται ένα μ’ αυτούς αυτός είναι ο τρόπος που συντήκεται μέσα στον αγώνα τους να χτίσουν την ακρόπολη. Ο Νερούδα χτίζει την ακρόπολη μαζί με τους εργάτες εκείνου του καιρού, τους πατριώτες του, τους συντρόφους του, γίνεται το αίμα κι ο ιδρώτας τους. Γίνεται ένα μ αυτούς.
Μέσα στην παραζάλη της μεγαλοπρέπειας
μέσα στην πέτρινη νύχτα άσε να βάλω το χέρι μου
και να ξυπνήσω το πουλί που για χιλιάδες χρόνια έχω μέσα μου
την παλιά και ξεχασμένη ανθρώπινη καρδιά!
Το τελευταίο ποίημα του βιβλίου εκτείνεται σε ό,τι έχει σημασία για τον ποιητή: συγκρίνει και διακρίνεις τις ομοιότητες ανάμεσα στη ζωή των χτιστών και τη δική του, αισθάνεται ότι ταυτίζεται με τους άντρες αυτούς. Τους αναγνωρίζει σαν δικούς του. Αποφασίζει να γίνει ένα μ’ αυτούς και να ανημερώσει τον κόσμο για το θρύλο τους. Ο ποιητής κι οι άντρες αυτοί τώρα έχουν το ίδιο αίμα, είναι ταυτισμένοι. Είναι κι ο ποιητής ένας άνθρωπος σαν κι αυτούς, τίποτε περισσότερο.
Σηκωθείτε και ξαναγεννηθείτε αδέρφια μου.
Δώστε μου το χέρι σας που έρχεται
από βαθειά εκεί που υφάνθηκε η λύπη σας.
Δεν θα επιστρέψετε απ’ αυτές τις σταθερές πέτρες.
Δεν θ’ αναστηθείτε απ΄τον υποχθόνιο χρόνο.
Η τραχειά σας φωνή δεν θα ξανακουστεί
μήτε τα τυφλά σας μάτια θα ξαναπεταχτούν απ’ τις κόγχες τους
και καταλήγει με την προσθήκη τους στα ποιήματα του, τη φωνή του, τη δημιουργική του δουλειά, έρχομαι να μιλήσω σαν τα μουγγά σας στόματα, λέγοντας
Ελάτε γρήγορα στις φλέβες μου και στο στόμα μου
μιλήστε με τα λόγια μου και μέσα απ’ το αίμα μου.
~Source, Wikipedia
~ Source, the Heights of Macchcu Picchu, by Jonathan Cape, New York, 1966
Mayanaam
vequinox
Manolis 